Autor 
Snimali su ga manje od četiri mjeseca – a scenario pisali lijepe tri godine. Tako to valjda bude, kad se umjetnici u Crnoj Gori uhvate tumačenja istorije.
Još kakva ekipa: na tekstu za „13. jul“ radili su veliki pisci Mirko Kovač i Borislav Pekić, režiseri Radomir Bajo Šaranović i Milo Đukanović – pa prvoborac NOB-a i najslavniji crnogorski scenarista Ratko Đurović, pa narodni heroj, pisac i funkcioner Puniša Perović… I još jedan narodni heroj, jedan od organizatora ustanka, nakon rata jugoslovenski ambasador u Americi i Sovjetskom Savezu (u dva navrata) Veljko Mićunović! Dovoljno da shvatite: film „13. jul“ je u Crnoj Gori bio društveni interes. Od prvog ispisanog reda na tom famoznom scenariju – do titogradske premijere, na Dan ustanka prije 40 godina, 13. jula 1982. godine.
Cijena utopije
Sam „13. jul“ bio je filmska utopija: jer nikada prije i nakon toga, crnogorska kinematografija nije uletjela „grlom u jagode“ u jedan tako veliki projekat. Uz uvjerenje: film i televizija su idealna platforma da svijetu kažu jednu važnu jugoslovensku i crnogorsku priču.
Zato je „13. jul“, i 40 godina nakon premijere, najskuplji crnogorski film. Te 1982. prosječna plata u Crnoj Gori bila je 8.832 dinara; snimanje filma koštalo je 93,4 miliona dinara, odnosno 10.575 prosječnih crnogorskih plata! I ta utopija imala je i cijenu skuplju od proste novčane: snimanjem „13. jula“, uz montiranje petodjelne serije za Televiziju Titograd od istog materijala, potpuno je ispraznilo sredstva za razvoj kinematografije u republici. Posljedica: u Crnoj Gori do raspada Jugoslavije crnogorska kinematografija nije više mogla da samostalno proizvede nijedan igrani film. Tako su, na primjer, najveća djela Živka Nikolića, u godinama koje su uslijedile, morala biti snimljena u koprodukciji sa Centar filmom ili Beograd filmom …
Italijan Kusturica
U Titogradu je, na kraju projekcije tog 13. jula 1982, dug i topao aplauz iznijet više sa saučešćem, sa uspomenom na žrtve – nego li sa eurofijom. Nekih desetak dana kasnije film je prikazan na Lazinama, kod spomenika ubijenim partizanima, blizu Danilovgrada… Istog jula film je stigao i do čuvenog festivala u Karlovim Varima…
Samo te, 1982. godine, Zlatna arena u Puli za najbolji film nije ni dodjeljena. Prvog avgustovskog dana žiri je prosto saopštio: nijedno ostvarenje ne ispunjava kriterijume cjelovitog filmskog djela! A zamislite, pored “13. jula“, te 1982. su u konkurenciji bili i Šijanovi ,,Maratonci trče počasni krug“, i “Variola vera“ Gorana Markovića.
I da: tačno u periodu nakon slave sa ,,Sjećaš li se Doli Bel?“ (1981) i još veće slave sa “Ocem na službenom putu“ (1985), Emir Kusturica je stigao ne samo da bude asistent režije u filmu ,,13. jul“. Već i da glumi: možete zamisliti, jednog italijanskog oficira…
Izvor: Pobjeda/Autor: Stojan Stamenić
