U izvještaju američke nevladine organizacije Fridom haus o “Državama u tranziciji 2023”, kada je u pitanju stanje demokratije, u Crnoj Gori je zabilježeno nazadovanje, prenosi Glas Amerike.

U izvještaju Fridom hausa se navodi da je politička polarizacija u Crnoj Gori, najviše oko pitanja nacionalnog identiteta, dovela do pada dvije vlade. Kao dodatak tome, u skupštini su usvojeni zakoni koji podrivaju osnovna ljudska prava, dok Ustavni sud nema kvorum da razmatra sporne akte.

Ipak, nedavni poraz Mila Đukanovića, koji je vodio državu duže od tri decenije, u aprilu 2023. na predsjedničkim izborima budi nadu da će doći do smjene generacija, navodi Fridom haus.

Prema izvještaju Fridom hausa, Crna Gora se kao i prošle godine nalazi u kategoriji vlada u tranzicili ili hibridni režim.

Aleksandra Karpi, ekspertkinja Fridom hausa, kazala je za Glas Amerike da je smjena generacija za sada, potencijal.

“Kažem potencijal, jer kao što znate, predsednička funkcija u Crnoj Gori nema mnogo nadležnosti. Mislim da će se biti jasnije kad se održe parlamentrarni izbori zakazani za jun, i kada vidimo kako će proći partija Evropa sad, ali i ostale političke opcije. Mislim da postoji pravi potencijal da se Crna Gora vrati na pravi put, ne samo u procesu reformi, već i ka EU, što će naravno biti ključno, da se pojačaju reforme i pokrene država napred od jedne jako teške godine”, navela je Karpi.

A da li će smena generacije biti dovoljna da se reše pitanja političke polarizacije i nacionalnog identiteta, ne želi da spekuliše mnogo.

“Mislim da postoji potencijal u mlađim generacijama tokom vremena i da počinje da se nešto menja. I mislim da je ključno da se investira u te institucije, jer institucije imaju potencijal kada su izgrađene demokratski da budu ekstremno otporne. I ovo smo videli tokom ove godine kroz nacije u tranzitu da su demokratije uspele da opstanu kroz socijalne pritiske, ekonomske krize i čak u nekim slučajevima da zaštite najranjivije. Mislim da je je tu nova mlada i sveža generacija koja želi da investira više u demokratske i jake institucije i mislim da je tu šansa za uspeh”, navodi Karpi za Glas Amerike.

Vučić se održao na vlasti tako što je sebe postavio kao ključnu ličnost za domaću i regionalnu bezbjednost, koristeći razne krize koje je sam pravio

Srbija je ostala na istom nivou, a u izvještaju se navodi da se opozicija vratila u političku arenu, poslije bojkota 2020. godine, ali da su predsjedničke i parlamentarne izbore 2022. godine obilježile neregularnosti, rezultirajući pobjedom Aleksandra Vučića i njegove Srpske napredne stranke.

Vučić se održao na vlasti tako što je sebe postavio kao ključnu ličnost za domaću i regionalnu bezbjednost, koristeći razne krize koje je sam pravio kako bi skretao pažnju sa toga što njegova vlada preuzima medije i ućutkuje kritičare iz civilnog društva, piše Fridom haus.

Organizacija takođe konstatuje da su u 2022. godini građani zemalja kandidata za EU generalno održali podršku za članstvo u EU, ali da su ostali skeptični prema tome da bi puno članstvo moglo da se dogodi uskoro.

Građani Srbije su izuzetak, sa velikom sumnjom u vezi sa koristima članstva u EU.

Karpi navodi da za ovakav skepticizam u Srbiji ima više faktora.

“Mislim da je najvažnije imati u vidu da je Srbija ono što nazivamo hibridni režim, tako da su to zemlje koje su između demokratije i autokratije, i to u posljednjih nekoliko godina. Srbija je u nekoliko indikatora pala, najviše zbog kontrole države. Moramo imatu na umu da srpski predsjednik Aleksandar Vučić drži kontrolu nad medijima i javnim narativom, što je najvjerovatnije ogroman faktor koji utiče na ovo razočaranje građana. Ali nije sve na Vučiću i na srpskoj vladi, mislim i da Evropska unija može da uradi više da pokaže koliko je koristan evropski proces za građane u svim zemljama kandidatima”, navela je Karpi za Glas Amerike.

U izvještaju se pominje polarizacija u Crnoj Gori i Sjevernoj Makedoniji.

Glas Amerike je pitao Karpi da li postoji bojazan od toga da dođe do polarizacije u Srbiji, pogotovo kada se u Srbiji održavaju protesti poslije dva masovna ubistva, a jedan od odgovora na to jeste poziv Vučića svojim pristalicama na skup.

“Za početak, želim da uputim saučešće onima koje je ova tragedija pogodila, osuđujemo sve vrste nasilja i mene je lično pogodila ova tragedija u regionu. Što se tiče polarizacije, to je trend koji vidimo širom Zapadnog Balkana, ali ga vidimo i širom EU, znate, u trenutnim članicama i širom centralne i istočne Evrope. Ne bih da spekulišem previše o rezultatu protesta i u kom će pravcu povesti zemlju, ali mislim da su vidljivi i da su brojniji nego išta što smo vidjeli u Beogradu u mnogo mnogo godina. I kao što ste naveli, u Crnoj Gori, Sjevernoj Makedoniji, pa čak i u Bosni, vidimo brzo mobilisanje civilnog društva, aktera, političkih partija, ali i građana na ulice. Nismo još vidjeli da to vodi, da tako kažemo do radikalnih promjena od statusa kvo, ali je svakako nešto što treba pratiti i može imati uticaja na odnose u društvu”, navela je Karpi.

Šta može da uradi međunarodna zajednica?

U izvještaju o “Državama u tranziciji 2023”, Fridom haus zaključuje da građani zemalja koje su kandidati za EU generalno i dalje podržavaju članstvo u EU, ali imaju sumnje o tome kada će se to i dogoditi.

Čak i dugoročne nade su poprično skromne, za mnoge u regiji privlačnost ulaska u EU je više u individualnom napretku, pravu na putovanje, rad i studiranje u inostranstvu, drugim riječima da se napusti zemlja, prije nego da se misli o perspektivi demokratskog napretka u zemlji, prenosi izvještaj.

Prema podacima Organizacije za ekonomsku saradnju i razvoj, OECD, petina populacije rođena na Zapadnom Balkanu, živi van zemlje, najviše u članicama OECD.

“Dopustiti ovim zemljama da pokleknu, ili još gore, sarađivati i pružati usluge nazadnim političarima, otvorilo bi novo polje za strane autoritarne sile da izazovu nestabilnost i dobiju uticaj, kao što to čini moskovska konstantna politička mreža uz širenje dezinformacija u susjedstvu. Evropska unija mora da promisli svoj pristup i da se ponovo uključi uz dobru volju, ali je i odgovornost na nacionalnim liderima da pruže demokratski napredak za kojim njihovi građani toliko žude”, navodi se u izvještaju Fridom hausa.

Kao i ostali u hibridni režimi, narodi koji žive u zemljama koje nisu članice EU na Zapadnom Balkanu i dalje pružaju veliku podršku EU.