Marko Tomin Todorović bio je prvi Crnogorac u NBA ligi; lijepih 40 godina prije Žarka Paspalja, koji se smatra prvim našim košarkašem u najjačoj ligi svijeta… Ili, ispravnije: smatrao se – do sada. Nikako epizodista; apsolutno jedan od lidera tima današnje Atlante i zvijezda!
Ekskluzivno otkriće je i istovremeno i savršena imigrantska priča… Da je prosto nevjerovatno, da crnogorski, ili regionalni mediji uopšte – do sada nijesu o Marku bilo kada pisali. Recimo ove činjenice: Todorović, sin Tome iz Oraha, sela iznad Gornjeg polja i Nikšića – odigrao je dvije izuzetne NBA sezone, dvije uvodne u istoriji takmičenja, u periodu od 1949. do 1951. godine. U NBA, u eri kada se postizalo otprilike duplo manje poena po mečevima nego sada, imao je 11 poena i blizu sedam skokova u prosjeku tokom karijere! I igrao za Tri-Sitis Blekhokse – današnje Atlanta Hokse, koji ga apsolutno doživljavaju kao klupsku legendu. A potom bio uspješan broker, biznismen…
Ratnik Toma
Košarkaški sladokusci, posebno oni koji ,,gutaju“ NBA istoriju, znaju i to da je NBA 1949. nastala fuzijom profesionalnih – NBL i slabije BAA lige. Da su u toj NBL igrali današnji Lejkersi, Filadelfija, Detroit, Sakramento, Atlanta… E, Marko Todorović je izabran u najbolji tim u istoriji NBL (liga postojala 12 godina)! Jednom je, 1948, krilni centar visok 196 santimetara izabran i u zvanično najbolju petorku NBL sezone, pa godinu kasnije, pred formiranje NBA, u drugu petorku. Shvatate činjenicu i širu sliku: četrdesetih, u tom posljeratnom periodu, Marko Todorović bio je jedan od najboljih košarkaša svijeta!
Ona razlika između njega i Paspalja je u tome – što je Žarko zaista prvi od onih koji su rođeni u Crnoj Gori. A Marko (Marko Džon ,,Majk“ Todorović, eng. Mike Todorovich) je sin imigranta. Srećom, podaci o milionima imigranata u Americi sa kraja 19. i početka prošlog vijeka su uredno sačuvani i arhivirani. Pa je i u onlajn bazama, (poput ancetry.com), podatak da je Markov otac Toma (kasnije u Americi Thomas Todorovich) rođen 1896. godine – u Crnoj Gori. Da mu je majka bila Emilija Klarić…
I o Tomi smo, srećom, uspjeli ponešto da saznamo – od Orašana, njihovih rođaka, Todorovića. Da je bio jedan od hiljada onih mladića iz Crne Gore koji su, u godinama pred balkanske ratove, kao tinejdžer otišao u Ameriku – u rudnike… Da se tokom Prvog svjetskog rata nije vraćao u domovinu – ali se jeste prijavio u armiju – američku. I da je tamo, na bojnom polju, sačuvao život i zaslužio ,,zeleni karton“ za dugoročan ostanak, potom i američko državljanstvo. Toma je u dubokoj starosti preminuo u Americi, 1982. godine.
Rat na Pacifiku
Marko se rodio 11. juna 1923. u Cajgleru, malom gradu na jugu američke države Ilinois. Tomina porodica se nedugo potom preselila u Sent Luis u Misuriju, u najbliži veliki, sada milionski grad… Upravo u Sent Luisu sada žive generacije Todorovića, Orašana – jer i rođaci su u nekoliko navrata i generacija emigrirali iz Nikšića u Misuri. Od njih smo i saznali priču o Marku.
U međuranom periodu, Marko – Majk se dokazao kao veliki sportski talenat u ,,Soldan“ srednjoj školi. I bio je toliko dobar, da je dugo trebalo da se odluči, kojim sportom će se baviti. Tako je kao košarkaš stasavao na Univerzitetu Vajoming. A kao mlada zvijezda američkog fudbala, na čuvenim koledžima Notr Dem i Univerzitetu Vošington u Sent Luisu!
Njegovi dani na koledžu odužili su se do 1947 – jer je bio pozvan u mornaričku rezervu. Bjesnio je Drugi svjetski rat, a Marko Todorović mu je kraj dočekao u uniformi marinca. Na položaju na Pacifiku, na Filipinima, krajem ljeta 1945. godine. Godinu kasnije pušten je iz vojne službe; tek tada mogao je razmišljati i o kraju studija, i o karijeri profesionalnog sportiste…
Marko-Majk je velika zvijezda NBL postao u timu Šebojgan Red Skins – klubu iz američke države Viskonsin, koji je prethodno osvojio ligu 1943. a odigrao i uvodnu NBA sezonu. Upravo tu, mladić od blizu dva metra (dvometraši su tada i dalje bili rijetki u vrhunskoj košarci) je, na pozicijama ,,četvorke“ i ,,petice“, zaslužio status jednog najboljih igrača koji je ikada nastupao u NBL.
Legitimna zvijezda
U NBA, tokom dvije sezone, nastupao je prvo za Sent Luis Bomberse u svom gradu – 14 mečeva. Pa za ambicioznije Tri-Siti Blekhokse, današnju Atlantu, u 117 ligaških i tri plej-of utakmice… Ukupno: 134 meča u najjačoj ligi svijeta. U posljednjoj sezoni karijere 1950-51 bilježio je 9,9 poena, 6,9 skokova, 2,7 asistencije po meču na 66 odigranih utakmica. Bio je drugi strijelac NBA tima, iza slavnog plejmejkera Frenka Brajana, koji će potom postati legenda Detroit Pistonsa…
I što se potom desilo: na ljeto 1951. i sa tek 28 godina, Marko Todorović prekinuo je karijeru vrhunskog profesionalnog sportiste. Jer je, jednostavno, njegova diploma sa koledža – garantovala bolju zaradu. I trebalo je brinuti o porodici.
Marko – Majk Todorović se od početka pedesetih vratio u Sent Luis. Tamo je radio prvo kao uspješan broker. Potom je kao partner ušao u firmu ,,Lawton-Byrne-Bruner“, najveću posredničku osiguravajuću kuću u Misuriju – dok je 1986. nije kupila najveća američka u toj branši ,,Marsh&McClennan“…
U braku sa Širli Marko je bio 56 godina; imali su sinove Majkla i Marka i petoro unučadi. Preminuo je 24. juna 2000. od kancera u 78. godini; samo godinu ranije, izabran je na 37. mjestu na listi magazina ,,Sports Illustrated“ – 50 najvećih sportista države Misuri. Prvi Crnogorac u NBA!
Koga još svojatamo
U istoj sezoni 1949-50, prvoj u NBA istoriji u kojoj je igrao Todorović, za Sirakjuz Nešnelse (današnja Filadelfija) nastupao je krilni centar Đorđe – Džordž Ratković (1922-2008).
Odigrao je sedam dobrih sezona u NBA, rođen u Čikagu – a njegov otac je od Ratkovića iz Zubačkog polja, na tromeđu Bosne i Hercegovine, Crne Gore i Hrvatske… Otac Džordža Ratkovića emigrirao je iz sela u današnjoj Opštini Trebinje, svega nekoliko kilometara od crnogorske granice.
Najpoznatiji iz tog perioda ipak je Zdravko Bato Govedarica (1928-2006), plejmejker iz Čikaga, u NBA takođe u timu Sirakjuza u sezoni 1953-54… Porodica Govedarica doživjela je sudbinu brojnih na Berlinskom kongresu 1878: da je, povlačenjem granice između Crne Gore i Austro-Ugarske, dio njih ostao u Crnoj Gori, a dio u Hercegovini… Bato je rođen u Čikagu, a njegov otac emigrirao iz Avtovca, kod Gacka, nedaleko od same crnogorske granice.
Izvor: Pobjeda
