“Od komunista sam poznavao samo neku braću Ćufka sa Cetinja. Bili su pekari, a komunisti od devetsto osamnaeste. Svakoga Prvog maja, sa crvenim karanfilima, odlazili su na grob Jovana Tomaševića, osnivača Komunističke partije Crne Gore. Tada bi ih redovno hapsili, držali dva – tri dana u zatvoru i puštali. Išlo je još i desetak radnika, zanatlija. Sestrić tih Ćufka bio je moj školski drug. Valjda im je pričao da sam obrazovao nekoliko grupa i da proučavamo literaturu. Tako je o tome doznao sekretar Pokrajinskog komiteta KPJ za Crnu Goru, Boku, Sandžak i Kosovo, Nikola Lekić. Onda me jednom na Cetinju onaj sestrić Ćufka odvede kod njih. Rekoše mi kako su čuli za moj rad i da bi trebalo, ako hoću, da počnem organizovano da radim… Bilo je to devetsto trideset treće godine…“
(Vlado Dapčević)
Komunistički pokret u cetinjskom kraju, kao i u Crnoj Gori, nastaje stvaranjem Kraljevine SHS 1918. godine i organizuje se na principima jugoslovenskog socijalističkog pokreta. Vrijeme je bilo revolucionarno, tako da su se socijalističke ideje, pod uticajem Oktobarske socijalističke revolucije, brzo širile i hvatale korijene u siromašnoj i slobodarskoj sredini. U povezivanju i organizovanju progresivnih snaga, značajnu ulogu imali su napredni radnici i intelektualci koji su se, u tim burnim i teškim danima, iz inostranstva vratili u Crnu Goru. Krajem decembra 1918. godine, iz Francuske se vratio i Jovan Tomašević. Odmah po dolasku počinje politički da djeluje, intenzivno i znalački radi na okupljanju radnika i pridobija ih za napredne ideje. Njegovim dolaskom, radnici su dobili prva obavještenja o Oktobarskoj socijalističkoj revoluciji i vlasti Sovjeta. Sa grupom saradnika postavio je organizacione, političke i marksističke osnove naprednog pokreta, osnovao Komunističku partiju Crne Gore i postao njen prvi predsjednik. Jedan od njegovih najbližih saradnika i član cetinjskog inicijativnog odbora za stvaranje jedinstvene socijalističke organizacije bio je i Kosto Ćufka.
Kosto Ćufka rođen je 18. maja 1897. godine u Rijeci Crnojevića. Između dva svjetska rata radio je u Cetinju, prvo kao obućarski, a zatim kao pekarski radnik. Član Komunističke partije postao je 1920. godine. Bio je sekretar Mjesnog i Okružnog komiteta KPJ u Cetinju, član Pokrajinskog komiteta KPJ za Crnu Goru (1928-1930) i organizacioni sekretar Pokrajinskog komiteta (1934-1936). Nakon provale u partiji, 1936. godine, bio je dvije godine na robiji u Sremskoj Mitrovici, nakon čega je došao u sukob sa partijskim rukovodstvom. U toku rata (1941-1945) bio je u internaciji u Albaniji, Italiji i Njemačkoj. Poslije rata zatvaran je na Golom otoku, zajedno sa bratom Aleksom koji je u logoru umro. Do smrti (1989) živio je na Cetinju kao penzioner. Jedan je od osnivača Fudbalskog kluba Lovćen.
Rađanje Komunističke partije Crne Gore
Prikupljajući podatke o KPJ u Crnoj Gori u međuratnom periodu, sa Kostom Ćufkom je 1967. godine razgovarao istoričar Jovan Bojović. Sjećanja Kosta Ćufke o radu KPJ i revolucionarnog pokreta u Crnoj Gori, a posebno na Cetinju, za period 1919 – 1939. godine veoma su interesantna i objavljena su u Istorijskim zapisima 1983. godine.
Neposredno poslije oslobođenja 1918. godine u Cetinju su postojali Radnički dom i sindikalna organizacija, koja je bila starog tipa. To je ustvari bilo udruženje zanatlija, pretežno onih koji su imali privatne radnje, tako da je postojala organizovana grupa radnika, bez obzira na to što je bila malobrojna, u momentu kada je u Cetinje došao Jovan Tomašević. Mislim da nije potrebno naglašavati koliko je bio taj čovjek aktivan. Čim je ovdje stigao počeo je da razgovara i okuplja ljude – radnike, za koje je vjerovao da mogu da budu dobri komunisti i simpatizeri naprednog pokreta, koji se praktično tada rađao – objašnjavao je Kosto Ćufka.
Prema njegovim riječima, 1920. godine je na Cetinju bilo oko 300 članova KPJ – radnika, đaka, intelektualaca i dr, naglašavajući da je Komunistička partija koristila tadašnje opšte nezadovoljstvo masa u Crnoj Gori, a posebno na Cetinju i Katunskoj nahiji, poslije 1918. godine. Cetinjska organizacija je u početku svog rada imala Dom, koji se nalazio u kući Ivane Nikičine, na uglu Njegoševe ulice i Balšića pazara.
Tu smo se stalno okupljali i dogovarali, ali u najranijem periodu nijesmo imali ni najosnovnijih uslova za rad. Prvenstveno nedostajala je literatura, a ni iskustva u radu nijesmo uopšte imali. Što se mene tiče, bio sam čovjek još politički neformiran i neupućen. Jednom prilikom u razgovoru sa Jovanom Tomaševićem tražio sam da mi preporuči neku literaturu i pročitam i nešto više naučim. Jovan me uputio na Černiševskog, odnosno na njegovo djelo “Šta da se radi”.
Ilegalni rad
Rezultati prvih parlamentarnih izbora u Kraljevini SHS, 1920. godine, pokazali su da je Crna Gora jedina oblast u Evropi, pored jedne francuske provincije, u koju je jedna komunistička partija imala najveći broj glasova na izborima. Na izborima za Ustavotvornu skupštinu lista KPJ u Crnoj Gori osvojila je 11 000 od ukupno 28 000 glasova. Poslije donošenja Obznane i zabrane djelovanja KPJ, započet je rad u ilegalnim uslovima.
Nastaje tada doba potpune pasivnosti i demoralizacije. Istina, mi smo održavali neke, da ih tako nazovem, veze, ali se to činilo samo u četiri oka i tajno. Ostalo je nas nekoliko usamljenih i malobrojnih drugova uz Jovana Tomaševića koji smo održavali kakve – takve veze i radili koliko smo mogli i koliko su to ondašnje prilike dopuštale – govorio je Ćufka, naglašavajući da su se tada mnogi javno odrekli Komunističke partije i prekinuli svaku saradnju sa njima. On je istakao da je do 1923. godine postojalo ilegalno rukovodstvo koje su sačinjavali: Jovan Tomašević, Boško Radanović, Niko Začiranin, Jovan Kaluđerović, Dušan Bećar, Svetislav Minišić i Aleksa i Kosto Ćufka.
Ćufka je sarađivao u prvom listu iza kojeg je stajala Komunistička partija u Crnoj Gori Radni narod koji je izlazio 1927. i 1928. godine, a tekstove je pisao pod pseudonimom Radnik. Članovi redakcije su bili Nikola Kovačević, tadašnji politički sekretar PK KPJ za Crnu Goru, Blažo Raičević i Stanko Dragojević.
Novo razdoblje u istoriji revolucionarnog pokreta u Crnoj Gori čini period poslije 1930. Iako desetkovan zavođenjem šestojanuarske diktature (1929) pokret se počeo obnavljati i javno manifestovati počev od 1932. godine, kada su na Cetinju održane demonstracije. Bio je to početak velikog revolucionarnog uspona u Crnoj Gori. Sredinom 1934. godine Kosto Ćufka je izabran za organizacionog sekretara PK KPJ za Crnu Goru, a Nikola Lekić za političkog sekretara. Već početkom 1935. godine pokrenut je ilegalni list Udar, čiji je glavni urednik bio Nikola Lekić, a Ćufka jedan od saradnika. U Cetinju su organizovane i izvedene februarske demonstracije, a naredne 1936. godine i krvave belvederske demonstracije u kojima je ubijeno 6 demonstranata, a više njih ranjeno.
Provala izvršena u Zagrebu, novembra 1935. godine, dovela je do provala drugih partijskih organizacija širom zemlje. Otkriveni su članovi Pokrajinskog komiteta, a hapšenja su počela u martu naredne godine. Do kraja maja, uhapšeno je oko 300 partijskih radnika – između ostalih i Kosto Ćufka koji je odveden u dubrovački zatvor Termoterapija, gdje je mučen.
Mene su iz dubrovačkog zatvora sproveli u sarajevsku kaznionicu. Odatle smo, po nekom ustaljenom redu, predavani sudu. Ja sam predat sudu avgusta 1936, a suđenje mi je počelo 12. februara. 1937. godine. Prije toga sam prošao kroz ruke zloglasnih batinaša Vujkovića, Kosmajca i drugih – svjedočio je, jedne prilike, za titogradsku Pobjedu, Kosto Ćufka
Osuđen je na dvije godine robije koju je odležao u Sremskoj Mitrovici.
Kosto i Aleksa Ćufka, Cetinje, 1936
Sukob u naprednom pokretu
Pored svih teškoća sa kojima se organizacija KPJ u ovom periodu suočavala, pojavile su se određene teškoće unutar nje koje su dovele i do poremećaja u partijskom životu, naročito u cetinjskoj organizaciji. Došlo je do neslaganja članova koji su bili pogođeni ocjenom PK KPJ za Crnu Goru da su se uhapšeni slabo držali pred istražnim organima i onih koji su se kritički odnosili prema njima. Istupanje Alekse Ćufke iz članstva u Pokrajinskom komitetu zbog neslaganja sa njegovom politikom otvorila je problem unutarpartijskih odnosa koji je teško opteretio cetinjsku partijsku organizaciju. Braća Ćufka imali su kritičan stav prema Pokrajinskom komitetu KPJ, pogotovo prema političkom sekretaru Jovanu Marinoviću. Tim povodom na Cetinje je, 1938. godine, dolazio Milovan Đilas, član Politbiroa CK KPJ, ali njegova nastojanja da se nesuglasice otklone nijesu dala rezultate. Zbog toga su na sjednici CK KPJ, 21. januara 1939. godine, pored ostalih, isključeni iz redova partije Kosto Ćufka i Panto Vušurović. Pored toga, optuživan je da je pristalica Petka Miletića, što ne može da stoji, a isti Ćufka je, u kasnijem razgovoru sa Jovanom Bojovićem, demantovao te tvrdnje, kazavši da je poznato da je bio ljuti Miletićev protivnik. Ovo je, takođe, uticalo na dalje raspirivanje nesuglasica. Čak je donijeta odluka o bojkotu većeg dijela isključenih članova partije.
Primjena ovih mjera ostavila je mučan utisak u partijskim redovima. Sukob i razlaz u naprednom pokretu teško su primili komunisti, njihove pristalice i dio građanstva. Položaj bojkotovanih ličnosti bio je veoma težak. Odvojeni od pokreta zatvorili su se u uži krug radnika koji su im ostali vjerni i vodili svoju politiku. Pokret koji su stvarali i godinama vodili odbacio ih je, ali ih je građanstvo prihvatilo. Centralni komitet KPJ teško je kvalifikovao djelatnost isključenih članova, u tom periodu kao frakcionašku i antipartijsku, što je objavljeno u ilegalnom partijskom listu. I pored svega toga, kao i teške kvalifikacije njihovih postupaka i bojkota, oni se nijesu sasvim otuđili, ali su ostali izvan organizovanog pokreta u sudbonosnim danima koji su nailazili.
Za vrijeme Drugog svjetskog rata, Italijani su ga uhapsili odmah po izbijanju Trinaestojulskog ustanka i internirali u logor Klos u Albaniji, gdje je ostao do kraja 1942, kada je interniran u Italiju. Poslije kapitulacije Italije, Njemci su ga internirali u Njemačku, odakle se vratio septembra 1945. godine. Poslije rata bio je načelnik unutrašnjih poslova i predsjednik Gradskog narodnog odbora Cetinja, republički inspektor za rad, načelnik Odjeljenja za lokalnu proizvodnju pri Predsjedništvu Vlade CG i načelnik u republičkom Ministarstvu trgovine. Bio je član Glavnog odbora Narodnog fronta. Nakon IB rezolucije bio je zatvoren na Golom otoku četiri i po godine, zajedno sa bratom Aleksom, koji je u logoru umro. Golootočke godine je proveo u najsvirepijem mučilištu – Logoru 101 (Petrovoj rupi), u kome su se nalazili prekaljeni borci, komunisti, ministri, generali, komandanti, španski borci, ambasadori… Nakon izlaska iz zatvora, do smrti je živio na Cetinju kao penzioner.
Jedan od osnivača FK Lovćen
Pored zapažene aktivnosti u komunističkom pokretu od njegovih početaka, Kosto Ćufka je poznat i kao jedan od osnivača prvog fudbaskog kluba u Crnoj Gori – Lovćen, kao i njegov predsjednik nakon Prvog svjetskog rata. Svojevremeno je pričao da su u ljeto 1913. godine braća Luka i Milo Milunovići došli na Cetinje i da mu je Milo objasnio kako u Italiji postoji nova igra koja se igra loptom i da je cilj igre da “jedna od dvije grupe mladića ućera loptu u kapiju protivniku”.
Mi nijesmo imali lopte. Milo nam je opisao kako lopta treba da izgleda i da je pravljena od komada. On je dao nacrt, a naš drug, Mijat Bastać, obućar, napravio je loptu. Ali kako on to dovoljno nije uvježbao, napravio je više ovalnu nego okruglu loptu. Nijesmo imali mogućnosti da nabavimo budel, pa smo umjesto njega stavili mjehur, praseći mjehur – prisjećao se, tada devedesetogodišnji, Kosto Ćufka.
Kosto i Aleksa Ćufka su imali velikog udjela u stvaranju naprednog pokreta u cetinjskom kraju i šire i uživali veliki ugled u partijskim redovima i demokratskoj javnosti. Iskusili su sve teškoće ilegalnog rada, progone i osude. U najtežim uslovima bili su aktivni i uspješni u širenju naprednih ideja i pridobijanju ljudi za političke ciljeve i stvaranje organizacije KPJ. I na kraju nepravedno zaboravljeni.
Ivan Mijanović
