Društvo
Prvi maj nekad i sad: Od ideoloških parada do protesta, izleta i roštiljanja
Nekada jedan od najvažnijih praznika u doba socijalizma, koji se proslavljao uz parade vojske i radničke klase, simboli Prvog maja danas su druženje i gurmanska uživanja. Kada je napunio 16 godina, Drago Tanacković iz bosanskog sela Tršić je počeo da igra folklor na prvomajskim proslavama. Od sredine 1960-ih pa nadalje, obučen u narodnu nošnju, godinama
Proslava Prvog maja u Beogradu 1950. godine. Foto: Arhiv Jugoslavije
Nekada jedan od najvažnijih praznika u doba socijalizma, koji se proslavljao uz parade vojske i radničke klase, simboli Prvog maja danas su druženje i gurmanska uživanja.
Kada je napunio 16 godina, Drago Tanacković iz bosanskog sela Tršić je počeo da igra folklor na prvomajskim proslavama.
Od sredine 1960-ih pa nadalje, obučen u narodnu nošnju, godinama je obilazio gradove u Srbiji i Bosni i Hercegovini, tadašnjim jugoslovenskim republikama.
Skupljalo se društvo iz svih krajeva, pekla su se janjad i prasad, a bili su vašari i uživo muzika – prisjeća se 75-godišnji penzioner.
Prvi maj bio jedan od tri najvažnija državna praznika zato što je ideologija tadašnje Jugoslavije bila socijalizam, smatra istoričar Milivoj Bešlin.
Prvi maj je simbolično obilježavao prava radnika. Tadašnja Jugoslavija je bila zasnovana na ideologiji socijalizma koja je u temelju imala radničku klasu i njihova prava – kaže Bešlin za BBC na srpskom.
Zvanično je proglašen državnim praznikom 1945. godine, za vrijeme Demokratske Federativne Republike Jugoslavije.
Prva prvomajska parada organizovana je dvije godine kasnije, 1947.
Bešlin objašnjava da je tada država morala da nađe način da nauči ljude novom prazniku, a samim tim i da raširi zvaničnu ideologiju.
Prvi maj se obilježavao masovnim državnim manifestacijama, vojnim paradama, okupljanjem radničkih kolektiva i studenata, nastupima kulturnih društava.
Gotovo pola vijeka kasnije, Jugoslavija više ne postoji, a nekadašnje socijalističke republike danas su nezavisne demokratske i kapitalističke države.
Prvi maj je i dalje državni praznik, ali ikonografija je drugačija…
Ringišpili i limunade
Proslava Prvog maja je proširena sa jednog na dva dana.
Već 1960-ih, paralelno uz državnu paradu, imamo privatna druženja i ljudi odlaze na obližnja izletišta i roštiljaju – kaže Bešlin.
Pošto je Jugoslavija u drugoj polovini 1950-ih i početkom 1960-ih pronašla stabilno mjesto u međunarodnim odnosima, dodaje, manifestacije su bile prije svega namijene unutrašnjoj publici.
Dragina supruga, Anoka Tanacković, Prvi maj je provodila u selu Sapni, sada dijelu Federacije Bosne i Hercegovine.
Sjeća se da su se održavali vašari, a da su „išli i stari i mladi”.
Igrali smo kolo i svi smo odlazili zajedno. Muslimani, Srbi, cijelo društvo i zabavljali smo se. Roštiljalo se, pravilo se pečenje, prodavale su se limunade i sladoled – priča 71-godišnjakinja.
Kaže da se tada, krajem 1960-ih, na vašar išlo oko 10 ujutru i ostajalo do 10 uveče.
Ali najviše se sjeća ringišpila.
Slavio se praznik rada, nije se samo jelo i pilo – kaže ona.
Bešlin objašava da je u tom periodu sve više trebalo pokazati snagu i brojnost radničke snage u Jugoslaviji.
Poruka je bila da je socijalizam u Jugoslaviji uspio, da postoje uspješni privredni kolektivi i brojna i dobro organizovana radnička klasa. Na prvomajskim paradama u velikim gradovima su uglavnom bili radnici onih fabrika i kolektiva koje su bile prepoznatljive i kojima se Jugoslavija ponosila – navodi on.
Sociolog Đokica Jovanović ističe da je Jugoslavija tada imala najveću stopu privrednog rasta na svijetu.
To je bilo, za današnje poimanje, jedno čudno oduševljenje. Samim tim su, navodi Bešlin, te manifestacije imale propagandni karakter. Bilo je prirodno i da Josip Broz Tito, doživotni predsjednik, bude prisutan – objašnjava on.
‘T I T O’
Veliki kolektivi, sportisti, kulturna društva, studenti, omladina, vojska – svi su imali mjesto na paradama. Ipak, glavna uloga bila je namijenjena radnicima.
Improvizovane platforme sa radnicima iz jugoslovenskih fabrika, njihovim parolama, djelatnostima i uspjesima, jedrile su ulicama.
Odlazak parada u istoriju
U drugoj polovini 1960-ih godina parade iščezavaju sa ulica.
Bešlin kaže da je tako ostalo do kraja socijalističke Jugoslavije.
Prvi maj se kao neradni dan, uz podršku države, premjestio u privatnu sferu. Ljudi su imali odmor i druženje – navodi Bešlin.
Jovanović objašnjava da je nada nosila radništvo sve do polovine 1960-ih godina.
Tako je bilo do ekonomske reforme 1965. i 1966. godine, kada je krenula kriza. Dolazi i do pobune studenata koji su kritikovali poredak – navodi Jovanović.
Kaže da je niz događaja doveo do toga da se potrlo ono oduševljenje za kojim je išlo društvo i radnička klasa.
Partija je oktroisala samoupravljanje i ono je počelo da gubi naboj koji je imalo. Sve je djelovalo tako da se radništvo odalji od lijeve socijalističko-komunističke parole. Pamtim cio pad tog nadahnuća koji smo imali, i sam sam ga proživljavao na vlastitoj koži. Taj pad koji je trajao toliko dugo je odnio i Prvi maj – kaže Jovanović.
Prvi maj danas
Raspad socijalističke države u krvavom ratu, tranzicija, odlazak socijalizma i dolazak demokratije i kapitalizma – tako je izgledao prelazak iz 20. u 21. vijek na teritoriji nekadašnje Jugoslavije.
Penzionerka Anoka Tanacković kaže da ne zna što radnici mogu danas da slave.
Iskoristiš neradan dan i to je to – navodi ona.
I Sanja Kosović, 26-godišnja Subotičanka, kaže da je upoznata sa nasljeđem Prvog maja.
Posebno mi je zanimljivo što se u Srbiji Prvi maj obilježava izletima, ne znam zbog čega je to tako, dok se širom svijeta organizuju marševi za bolje uslove rada – kaže ona.
Za nju ovaj praznik „nema neki pretjerani značaj”.
Mislim da se na ovaj datum u Srbiji više govori o roštiljanju, nego o istorijskom kontekstu i onome što on predstavlja – kaže Sanja.
Slobodan dan će iskoristiti isto kao i svake prethodne godine, otići će sa društvom van grada, ovaj put na Titelski breg u Bačkoj.
Izvor: BBC na srpskom
Aktuelnosti
Društvo
Gradonačelnik Prijestonice nagradio cetinjske vatrogasce
Ovo je još jedan primjer međunarodne solidarnosti i saradnje u kriznim situacijama, a nagrada za pripadnike Službe zaštite i spašavanja sa Cetinja dolazi kao znak zahvalnosti za njihov izuzetan doprinos i požrtvovanost tokom akcije spašavanja u Jablanici – kazao je Đurašković.
Gradonačelnik Prijestonice Cetinje Nikola Đurašković donio je Odluku o novčanoj nagradi za pripadnike Službe zaštite i spašavanja Filipa Latkovića i Igora Jovićevića koji su učestvovali u akciji spašavanja nakon katastrofalnih poplava i klizišta u Bosni i Hercegovini, saopšteno je iz gradske uprave.
Ovo je još jedan primjer međunarodne solidarnosti i saradnje u kriznim situacijama, a nagrada za pripadnike Službe zaštite i spašavanja sa Cetinja dolazi kao znak zahvalnosti za njihov izuzetan doprinos i požrtvovanost tokom akcije spašavanja u Jablanici – kazao je Đurašković.
Poplave i klizišta koje su zadesile Bosnu i Hercegovinu odnijeli su više od 20 života i izazvali veliku štetu, a pomoć je stigla iz brojnih zemalja, uključujući Crnu Goru. Služba zaštite i spašavanja sa Cetinja bila je među prvima koji su se odazvali pozivu za pomoć.
Kultura
Promocije zajedničke zbirke poezije „Crna Gora u pjesmama“ u petak
O knjizi će govoriti književnici: Dragana Petrić Đokić, Nataša Karadžić i Nikola K. Čelebić.
Promocije zajedničke zbirke poezije „Crna Gora u pjesmama“ biće održana 18. oktobra ove godine u DOO „Agencija za razvoj i podršku poslovanju“ -Cetinje.
O knjizi će govoriti književnici: Dragana Petrić Đokić, Nataša Karadžić i Nikola K. Čelebić.
Stihove će kazivati: Radojka Mugoša Petrić, Aida Orahovac Kuč, Danijela Nela Jovanović i Goran Popović Duks, Ivan Mugoša i učenica Kristina Balandžić.
U okviru promocije će nastupiti hor „Luča“ – Cetinje.
Specijalni gosti događaja biće: Slobodan Balandžić i muzička umjetnica Marijana Martinović.
Moderator će biti Danijela Bokan.
Organizatori su Radojka Mugoša Petrić i Aida Orahovac Kuč.
Društvo
Crna Gora ima 623.633 građana, Crnogoraca 256.436, Srba 205.307
Kao Crnogorci izjasnilo se 41,12 odsto, Srbi 32,93 odsto. Crngorskim jezikom govori 36,23 odsto, a srpskim 43,52 odsto građana Crne Gore
Crna Gora ima 623.633 građana, žena više nego muškaraca. Prosječna starost stanovništva 39,7 godina. Kao Crnogorci izjasnilo se 41,12 odsto, kao Srbi 32,93 odsto. Crnogorskim jezikom govori 36,23 odsto, a srpskim 43,52 odsto. Crnogorsko državljanstrvo ima 90,73 odsto građana – saopšteno je danas iz Uprave za statistiku MONSTAT na predstavljanju dijela konačnih rezultata Popisa stanovništva, domaćinstava i stanova u Crnoj Gori, koji je sproveden krajem prošle godine.
Danas su predstavljaju rezultati Popisa stanovništva i prema polu i starosti, državljanstvu, nacionalnoj, odnosno etničkoj pripadnosti, vjeri, maternjem jeziku i jeziku koji se uobičajeno govori.
“U Crnoj Gori živi 623.633 građana, od čega je 306.807 muškaraca, što je 49,2 odsto, i 316.826 žena odnosno 50, 8 odsto”, saopšteno je na konferenciji za novinare.
90,73 odsto ima državljanstvo Crne Gore.
Stranih državljana sa mjestom boravka je u Crnoj Gori je 7, 82 odsto.
Podaci govore da Crnogorci čine 41,12 odsto stanovništva.
Srba je 32, 93 odsto. Kao Bošnjaci izjasnilo 9,45 odsto građana (58.956).
Kao Albanci izjasnilo se 4,97 odsto građana (30.978), kao Rusi 2,06 odsto (12.824), a kao Muslimani 1,63 odsto (10.162).
Nije željelo da se izjasni 2,88 odsto građana ili 17.907.
Najveći broj stanovnika govori srpskim jezikom – 43.18 odsto.
Crnogorskim jezikom govori 34.52 odsto stanovnika.
Svojim profesionalnim radom odoljeli smo brojnim izazova koji su pratili ovaj projekat. Popis je realizovan krajem 2023. godine, a u tom smislu MONSTAT je sve aktivnosti sproveo na odgovoran i profesionalan način – kazao je direktor MONSTAT-a Miroslav Pejović.
Popis u Crnoj Gori trebalo je da bude održan 2021. godine, ali je odgođen zbog pandemije koronavirusa.
Taj proces realizovan je od 3. do 28. decembra 2023, nakon što je njegov početak više puta odlagan zbog zahtjeva opozicije i vijeća manje brojnih naroda da se prethodno ispune određeni uslovi za njegovo sprovođenje.
Građani su imali pravo i mogućnost da od 1. do 7. oktobra provjere svoje podatke o etničko-kulturološkim karakteristikama prikupljenih popisom stanovništva, domaćinstava i stanova putem specijalnog softvera.
Svijet
UNICEF: Više od 400.000 djece raseljeno u Libanu u protekle tri nedelje
Borbe u Libanu su primorale 1,2 miliona ljudi da napuste svoje domove i većina njih je tokom protekle tri nedelje eskalacija pobjegla u Bejrut ili na sjever zemlje.
Više od 400.000 djece u Libanu je raseljeno u protekle tri nedelje, izjavio je visoki zvaničnik Unicefa, upozoravajući na “izgubljenu generaciju” u maloj zemlji koja se suočava sa brojnim krizama, a sada je uvučena u rat.
Izrael je pojačao svoju kampanju protiv militantne grupe Hezbolah koja dejstvuje iz Libana, uključujući pokretanje kopnene invazije nakon razmjena vatre sa tom proiranskom militantnom organizacijom tokom rata s Hamasom u Pojasu Gaze, prenosi AP.
Borbe u Libanu su primorale 1,2 miliona ljudi da napuste svoje domove i većina njih je tokom protekle tri nedelje eskalacija pobjegla u Bejrut ili na sjever zemlje.
Ted Čajban, zamenik izvršnog direktora UNICEF-a za humanitarne akcije, posetio je škole koje su preuređene u skloništa za raseljene porodice.
„Ono što me je zapanjilo jeste da je ovaj tronedeljni rat pogodio tako veliki broj djece. Dok sjedimo ovde 1,2 miliona djece je lišeno obrazovanja. Libanske javne škole su ili postale nedostupne, ili su oštećene ratom, ili se koriste kao skloništa. Poslednja stvar koja je potrebna ovoj zemlji, pored svega kroz šta je prošla, jeste rizik da izgubi nekoliko generacija“, rekao je Čajban.
Iako neke privatne škole u Libanu i dalje rade, javni obrazovni sistem je ozbiljno pogođen ratom, zajedno sa najranjivijim grupama u zemlji, kao što su palestinske i sirijske izbjeglice.
Izvor: Tanjug
Društvo
Monstat će predstaviti danas konačne rezultate popisa
Na planiranoj konferenciji za novinare u 11 sati biće predstavljeni rezultati stanovništva prema polu i starosti, državljanstvu, nacionalnoj, odnosno etničkoj pripadnosti, vjeri, maternjem jeziku i jeziku koji se uobičajeno govori, saopštili su iz Monstata.
Uprava za statistiku (Monstat) predstaviće danas dio konačnih rezultata Popisa stanovništva, domaćinstava i stanova u Crnoj Gori, koji je sproveden krajem prošle godine.
Na planiranoj konferenciji za novinare u 11 sati biće predstavljeni rezultati stanovništva prema polu i starosti, državljanstvu, nacionalnoj, odnosno etničkoj pripadnosti, vjeri, maternjem jeziku i jeziku koji se uobičajeno govori, saopštili su iz Monstata.
Direktor Monstata Miroslav Pejović, rekao je ranije da će narednih dana uslijediti sukcesivno objavljivanje podataka o drugim karakteristikama stanovništva.
Građani su imali pravo i mogućnost da od 1. do 7. oktobra provjere svoje podatke o etničko-kulturološkim karakteristikama prikupljenih popisom.
Prema preliminarnim rezultatima popisa, u Crnoj Gori živi 633.158 stanovnika, što je za dva odsto više nego 2011. godine.
Društvo
Kraj protestima, radnici Košute očekuju isplatu
Njihova borba traje skoro 30 godina
Radnici nekadašnje Košute konačno su obustavili proteste, vjerujući da će isplata zostalih zarada otpočeti čim prikupe neophodnu dokumentaciju.
U razgovoru za Cetinjski list njihova predstavnica Dijana Vujović kaže da su sa Fondom rada i ministarkom Naidom Nišić dogovorili isplatu 6 zaostalih zarada u iznosu od po 600 eura.
Nama se duguje devet zarada, ali postigli smo takav dogovor da nam se isplati 6 zarada, jer Fond rada prema važećem zakonu isplaćuje maksimum toliko. Dobili smo čvrsto obećanje od ministarke Nišić da ćemo biti isplaćeni onako kako smo se dogovorili. Trenutno radimo na prikupljanju dokumentacije, i u četvrtak ćemo predati dio, pa se nadamo da će isplata biti uskoro – kazala je Vujović za Cetinjski list.
Advokat radnika Petar Martinović objašnjava da imaju određenih poteškoća, jer procedura nalaže da se mora pribaviti rješenje o prestanku radnog odnosa za svakog radnika.
Većina radnika nema rješenje o prestanku radnog odnosa koje izdaje Zavod za zapošljavanje, iako to potvrđuje listing Fonda PIO i radna knjižica. Iskoristiću priliku da apelujem na nadležno ministarstvo, da se nađe neko alternativno rješenje i da konačno krene isplata zaostalih zarada. Moram reći da nam je Ministarstvo rada dostupno u svakom trenutku i u korelaciji sa njima prikupljamo dokumentaciju, što nam predstavlja veliku pomoć. Mi ćemo u znak zahvalnosti prema ministarki Naidi Nišić totalno obustaviti proteste i radnici više neće stajati pored puta na Kruševom ždrijelu – kazao je Martinović za Cetinjski list.
Podsjetimo, 693 radnika očekuje isplatu 6 zaostalih zarada, što iznosi 2 i po miliona eura. 81 radnik traži povezivanje radnog staža. Njihova borba za ostvarenje radničkih prava traje skoro 30 godina. Osim radnika sa Cetinja, među njima su i radnici iz Bara i Danilovgrada gdje je Košuta imala svoje pogone.
