Krajem septembra se navršava 120 godina od smrti jednog bavarskog Jevrejina čije ime je obelježilo prošli vijek – Leb Štraus će u istoriju ući sa svojim američkim imenom Levi.
Leb Štraus
Iznad stražnjice mladi su nosili ime Levi Štraus – a malo ko od njih zna da je čovjek tog imena zaista postojao. Rođen je kao Leb Štraus u mjestu Butenhajm u franačkoj oblasti koja je danas u Bavarskoj.
Porodica je jevrejska, a vrijeme teško. Otac Hirš, nadničar, umire od tuberkuloze kada je Lebu 16 godina. Majka Rebeka, kao mnogi siromašni Evropljani, nadu polaže u Novi svijet. Majka sa sinom i dvije sestre odlazi u Ameriku. Potom dolaze i dva starija brata koji se u Njujorku bave trgovinom tekstilom.
Štraus uzima ime Levi i postaje američki državljanin. Trgovački zanat ispekao je sa braćom. Njemu su 24 godine kada slijedi zov zlatne groznice sa Zapadne obale. Sa bratom i zetom osniva firmu za trgovinu odjećom i opremom koje su bile potrebne bujici ljudi sa istoka.
Ubrzo je shvatio da ljudi u potrazi za zlatom moraju imati jake pantalone. Prvo je te pantalone počeo da pravi od šatorskog platna. Ali slaba tačka su bili šavovi i džepovi koje su tragači za zlatom punili svakojakim materijalom. Uprkos priči o nastanku farmerki prilikom Štrausovih posjeta nalazištima zlata, njih je stvorio neko drugi – jedan krojač iz Rige.
Od Jakoba Jofisa do Džekoba Dejvisa
Kada se Jakob 1834. rodio u jevrejskoj porodici u Rigi, Letonija je bila deo Ruske Imperije. On je u Sjedinjene Države emigrirao 1850. Nadničio je u okolini San Franciska, a 1870. je u Rinu, u Nevadi, postao krojač. U njegove proizvode spadale su stvari neophodne za svakog kauboja, kao što su, recimo, šatori i ćebad za konje. Materijal je pojačavan bakarnim zakivcima.
Jednog dana krojaču iz Rige došao je korpulentan čovjek i zamolio ga da napravi pantalone koje neće pucati po šavovima. Jakob koji je u Americi postao Džejkob Dejvis sašio je pantalone i pojačao kritična mesta bakarnim zakivcima.
Posao je krenuo, jer se pokazalo da je model skoro neuništiv. Konkurentski krojači su brzo shvatili šta treba da rade. Džejkob Dejvis je htio da zaštiti patent, ali nije imao 68 dolara, koliko je koštalo upisivanje patenta.
Njegov dobavljač štofova, prije svega denima i šatorskog platna bio je Levi Štraus. On je imao 68 dolara i bistrinu da shvati šta je krojač iz Rige kreirao. Postali su poslovni partneri, a ostatak je istorija. Da je ta stara gospođa Istorija malo pravednija, svi bismo mi, kao djeca druge polovine prošlog vijeka, rado nosili „Dejviske“, a ne „Leviske“.
Možda je mala utjeha da je unuk krojača iz Rige 1935. osnovao kompaniju koja proizvodi pantalone – Ben Dejvis.
Plavo kao Indija
Cijeloj priči nedostaje boja. Indigo – u svom korijenu ova riječ čuva grčki izraz za „indijski“ – jeste istočnoindijska biljka iz koje se dobijala boja za platno. Našli su je u ostacima odjeće u Peruu – stara je najmanje 6.000 godina.
Faraonske mumije su bile uvijene u platno koje je indigom bilo obojeno u plavo. Starost 4.400 godina. Cezar je u svojim Zapisima o galskom ratu spomenuo da Kelti prije odlaska u boj svoje lice oboje u plavo. Prema Pliniju Starijem indigo je, poslije purpura, najuglednija boja u antičkom svetu.
Stara Indija se razvila u svjetskog liferanta indiga – brodovi su plovili prema Japanu, Persiji ili Egiptu. Evropa koja se budi iz srednjovjekovnog sna sama gaji nasade ove dragocjene biljke. Preskočiću sve one vjekove u kojima se za indigo ubijalo i ratovalo, u kojima je pronalazak vodenog puta za Indiju za Evropu značio eksploziju plavog.
Najinteresantnija mi je priča o saharskom berberskom narodu Tuarezima. Muškarci su nosili tagelmust – turban sa maramom za lice. Taj odjevni predmet se farbao indigom bez vode – treba li reći da je u pustinji voda skuplja i od indiga. Zbog takvog postupka, platno je otpuštalo pigment i svaki Tuareg je imao plavu kožu. Zvali su ih i „plavi ljudi iz pustinje“.
Početkom prošlog vijeka sintetički indigo je pripremio svijet za masovnu proizvodnju farmerki.
Štof iz grada Nima
Priči nedostaje pravi materijal od kojeg su farmerke. Zove se denim – grubi pamučni materijal iz Nima, grada na jugu Francuske u kojem se u manufakturama proizvodi još od 17. vijeka.
Džins – američka oznaka za farmerke – nastala je tako što su mornari iz Đenove imali grube pantalone od denima. Đenovljani su viđani u američkim lukama. Na francuskom se Đenova kaže Žen (Gênes), a od toga su Amerikanci stvorili džins (jeans).
Tako su se u Americi susreli francuski štof, indijska boja, Đenova i dva evropska Jevrejina – jedan je bio dobar krojač, drugi dobar trgovac. Stvorene su pantalone koje će brzo osvojiti radničku i farmersku klasu, ali tek šezdesetih godina prošlog vijeka postaće simbol pobune protiv uštogljenog svijeta.
Danas ih u raznim prilikama oblače i moćnici, kako bi prikazali svoju bliskost sa narodom, opuštenost, životni stil.
U nedostatku boljih ideja, danas mladima nude našu modu od prije pola vijeka. Lijepa je i ova današnja omladina u zvonarama. Ali bez obzira šta pisalo na njihovim etiketama – nijesu original.
Izvor: Deutsche Welle
