Dva mjeseca pošto su Beograd i Priština, uz posredovanje Evropske unije, dogovorili normalizaciju odnosa, na sjeveru Kosova ponovo je buknulo, a evropske i američke diplomate iznova traže način da ugase požar.
Jedan on načina Zapada za gašenje požara je i posjeta Miroslava Lajčaka, specijalnog izaslanika Evropske unije i Gabrijela Eskobara, američkog izaslanika za Balkan.
Oni će danas u Prištini razgovarati sa Aljbinom Kurtijem, premijerom Kosova, a u utorak u Beogradu sa Aleksandrom Vučićem, predsjednik Srbije.
Srbi već deset dana protestuju ispred opština na sjeveru Kosova gde su većina, tražeći da novoizabrani gradonačelnici albanske nacionalnosti ne dolaze u zgrade lokalnih samouprava, ali i povlačenje specijalnih snaga Kosovske policije.
Okupljanja su nastavljena i u ponedeljak, iako gradonačelnici Zubinog Potoka i Zvečana već nekoliko dana ne dolaze na posao u zgrade opština, već rade iz kancelarija u albanskim sredinama.
Gradonačelnik Leposavića već sedam dana bez prekida nalazi se u zgradi opštine, dok u Sjevernoj Mitrovici nema protesta i gradonačelnik već donosi odluke o funkcionisanju opštine.
KFOR, međunarodna mirovna misija, pojačala je prisustvo u kriznim područjima, a dok srpsko stanovništvo protestuje, ni među Albancima nije mirno – opozicija je tražila da se u Skupštini Kosova glasa o povjerenju vladi Aljbina Kurtija, kriveći je za eskalaciju nasilja i napetosti.
Beograd i Priština međusobno razmjenjuju optužbe, a evropski zvaničnici kao izlaz iz nove krize vide u ponovljenim izborima u četiri opštine na severu Kosova – ovog puta uz učešće Srba.
Najnoviji problemi i kriza na Kosovu počeli su još prošle godine, kada su Srbi napustili kosovske institucije, ali i Kosovsku policiju, da bi kulminirali masovnim bojkotom izbora u četiri opštine gdje su apsolutno većinski narod.
Uprkos najavljenom bojkotu Srba, zapadne zemlje predvođene Amerikom odobrile su održavanje aprilskih izbora u četiri opštine na sjeveru Kosova, mada su potom ocijenili da se oni ipak ne mogu nazvati nelegitimnim.
Na tim izborima, izlaznost je bila tek nekoliko procenata, ali su i pored toga vlasti Kosova naložile novoizabranim gradonačelnicima da odu na posao.
Tokom najnovijih protesta srpskog stanovništva, najviše problema bilo je u ponedeljak, 29. maja, kada su se Srbi sukobili sa pripadnicima KFOR-a i kosovskim specijalcima, što se završilo desetinama povrijeđenih sa obje strane, ali i među novinarima.
Beograd je 26. maja, kada su počeli incidenti, naredio Vojsci Srbije podizanje borbene gotovosti na najviši stepen i raspoređivanje duž administrativne linije sa Kosovom.
EU spremna da sazove susret Vučića i Kurtija
Evropska unija (EU) je spremna da sazove sastanak lidera Srbije i Kosova pod uslovom da se učine opipljivi koraci na smanjivanju napetosti na Kosovu.
O tome će vlade EU izvestiti specijalni izaslanici Unije i SAD, Miroslav Lajčak i Gabrijel Eskobar, posle posjeta Prištini i Beogradu.
Peter Stano, portparol EU, rekao je da Lajčak i Eskobar danas idu u Prištinu, a potom u Beograd da se „upravo uvjere u to kako se slijedi zahtjev Brisela i Vašingtona za hitno smanjivanje napetosti i učine koraci ka postojanom rješenju u okviru Dijaloga, uz posredstvo Unije”.
„EU je spremna da sazove susret na visokom nivou predsednika (Srbije Aleksandra) Vučića i premijera (Kosova Aljbina) Kurtija, čim se za to steknu uslovi i oni saglase s tim”, objasnio je Stano.
Po njegovim riječima, međutim, sada su „najvažniji smanjenje zategnutosti i opipljivi koraci u tom cilju na terenu i upravo zato specijalni izaslanik Lajčak, zajedno s američkim predstavnikom Eskobarom, ide u Prištinu i Beograd”.
„Borel će potom izvestiti o tome članice EU i potom će biti donijeta odluka o sljedećim koracima”, zaključio je Stano.
Skupština Kosova o događanjima na sjeveru
Dok Srbi na sjeveru nastavljaju proteste, na sednici Skupštine Kosova opozicija je kritikovala premijera Aljbina Kurtija, smatrajući ga odgovornim za „gubitak suvereniteta” na sjeveru, ali i narušavanju odnosa sa saveznicima.
Stranka bivšeg kosovskog premijera Ramuša Haradinaja prednjači u kritikovanju Kurtija, a pridružile su se i ostale u opoziciji.
Kosovski parlament ima 120 poslaničkih mjesta, vladajuća koalicija ima većinu od 64 poslanika, a Haradinajev ABK osam.
Na početku rasprave, Kurti je objavio imena nekoliko Srba za koje tvrdi da su „glavni organizatori” protesta, a da iza svega stoji vlast u Beogradu, prenosi prištinska Koha ditore.
Naveo je imena najmanje 30 ljudi za koje je tvrdio da su učestvovali u napadima na pripadnike KFOR-a u ponedjeljak, 29. maja.
Posebno je imenovao Milorada Jevtića, za koga je rekao da je „vođa nelegalne formacije i da je njegova kuća ‘baza za nelegalne strukture'”, koju je povezao sa Srpskom listom, najjače političke snage među Srbima na Kosovu, koja ima podršku Beograda.
Kratko objašnjenje pozadine sukoba:
- Srpska manjina na Kosovu – koja čini oko pet odsto od 1,8 miliona stanovnika zemlje – bojkotovala je aprilske lokalne izbore u četiri sjeverne opštine, dozvoljavajući etničkim Albancima da preuzmu kontrolu nad lokalnim samoupravama;
- Prethodno su Srbi, uz odobravanje Beograda, napustili sve institucije, kao i policiju Kosova, nezadovoljni zbog hapšenja i osuđivanja Srba, kao i cjelokupnim položajem;
- Beograd je podržao bojkot izbora u opštinama na sjeveru Kosova koji je uslijedio nakon što je srpska zajednica zahtijevala uspostavljanje obećane Zajednice srpskih opština koja je predviđena i u nekoliko sporazuma Beograda i Prištine, uz posredovanje Evropske unije;
- Srpska manjina kaže da ZSO treba da radi na obrazovanju, zdravstvu, ekonomskom razvoju, ali Priština strahuje da bi to vodilo ka formiranju srpske države na Kosovu;
- Nemiri u petak su izbili u danu kada je dio Srba sa Kosova otišao u Beograd da učestvuje na mitingu koji je organizovala vladajuća Srpska napredna stranka (SNS), na čelu sa Aleksandrom Vučićem, predsjednikom Srbije;
- Srbi traže povlačenje svih pripadnika specijalnih snaga Kosovske policije sa sjevera Kosova i da gradonačelnici, koje nazivaju lažnim, ne dolaze u zgrade lokalnih samouprava;
- Najveći incidenti zabilježeni su u opštini Zvečan, gde je u ponedjeljak povrijeđeno više desetina demonstranata i pripadnika KFOR-a;
- Od četvorice uhapšenih Srba, dvojica su i dalje u policiji i prebačeni su u južni dio Kosovske Mitrovice, većinski nastanjeno Albancima. Terete se za huliganizam i određen im je pritvor do 48 sati.
Predlog Makrona i Šolca za nove izbore
Francuski predsjednik Emanuel Makron izjavio je na Samitu Evropske političke zajednice u Moldaviji da je zajedno sa njemačkom kancelarom Olafom Šolcom apelovao na Beograd i Prištinu da što prije budu organizovani novi lokalni izbori u četiri opštine sa srpskom većinom i da na njima učestvuju predstavnici Srba.
Poslije zajedničkih sastanaka Makrona i njemačkog kancelara Olafa Šolca sa predsjednicima Srbije i Kosova, Aleksandrom Vučićem i Vjosom Osmani, francuski lider je novinarima rekao da su napetosti na sjeveru Kosova posljedica lokalnih izbora na koje je 23. aprila izašlo svega tri odsto upisanih birača.
„Pozvali smo obje strane da što prije budu organizovani novi izbori u četiri opštine i da na njima učestvuju srpski predstavnici”, rekao je Makron novinarima poslije samita Evropske političke zajednice.
„Kao što znate, Njemačka i Francuska su predložile plan i sada ga treba primijeniti”, dodao je Makron, misleći na Sporazum o putu ka normalizaciji Kosova i Srbije o kojem su se lideri dvije strane saglasili 27. februara i 18. marta.
Šta se trenutno dešava?
Oklopna vozila KFOR-a, ograde i bodljikava žica sada su gotovo normalan prizor na ulicama opština na sjeveru Kosova – Zvečanu, Leposaviću i Zubinom Potoku.
Upravo u te tri opštine, Srbi protestuju od petka, 26. maja zbog dolaska novoizabranih gradonačelnika albanske nacionalnosti.
Incidenti su počeli tog dana u Zvečanu kada je Kosovska policija upala u zgradu opštine Zvečan, potom i u druge dvije, što je izazvalo gnjev Srba.
Tri dana kasnije, ponovo u Zvečanu, mjestu na samo par kilometara od Kosovske Mitrovice, grada podijeljenog na srpski i albanski dio, izbili su veliki nemiri i sukobi Srba i pripadnika KFOR-a i specijalnih snaga Kosovske policije.
Najteže je ranjen 50-godišnji srpski demonstrant za koga je Vučić rekao da su u njega iz vatrenog oružja pucali kosovski specijalci, a ne KFOR.
KFOR je saopštio da i među njegovim pripadnicima ima teško ranjenih iz vatrenog oružja.
Od tada je KFOR pojačao prisustvo u tim opštinama, a dvojica od trojice gradonačelnika, povinovali su se pozivima zapadnih diplomata da ne dolaze u zgrade opština, već da rade iz nekih drugih objekata u drugim mjestima.
U četvrtak su se u južnom, albanskom delu Kosovske Mitrovice, okupile desetine demonstranata, noseći zastave Albanije, „Velike Albanije” i one na kojima je pisalo UČK (Oslobodilačka vojska Kosova – na albanskom jeziku).
Turski specijalci pojačali snage KFOR-a
Pripadnici turskog bataljona komandosa, čije je slanje zatražio NATO, stigao je na Kosovo zbog nedavnog pogoršanja bezbjednosne situacije, javila je novinska agencija Asošiejted pres.
Tursko Ministarstvo odbrane objavilo je video snimak na kojem se vidi kako vojnici sa obiljležjima mirovne misije KFOR, predvođene NATO, odlaza iz Turske i stižu na Kosovo.
Neimenovani zvaničnik Ministarstva odbrane Turske izjavio je prošle nedjelje da će na Kosovo biti poslato oko 500 turskih vojnika.
NATO je u utorak najavio da će poslati 700 dodatnih vojnika na Kosovo da pojača snage KFOR-a, u čijem sastavu je do sada bilo oko 3.800 vojnika, među kojima 350 iz Turske.
Zašto su Srbi bojkotovali izbore?
Opštine na sjeveru Kosova sa većinskim stanovništvom od novembra su bez gradonačelnika, jer su se Srbi, nezadovoljni cjelokupnim položajem, povukli iz svih lokalnih institucija.
Vanredni izbori, poslije odlaganja, održani su 23. aprila ove godine, a ukupno je glasalo tek nešto više od 1.500 birača od 45.950 upisanih.
Od toga je glasalo samo 13 Srba, izjavio je predsjednik Srbije Aleksandar Vučić odmah poslije izbora, ukazujući na njihovu potpunu nelegitimnost.
Poslije izbora, kosovski premijer Aljbin Kurti rekao je da će novoizabrani predstavnici biti „u službi svih građana”, dok su u Beogradu izbori nazvani „mrakom demokratije”.
Srpska lista, koja ima podršku Beograda, još ranije je saopštila da neće učestvovati na izborima za gradonačelnike sjevernog dela Kosovske Mitrovice, Leposavića, Zvečana i Zubinog Potoka, nezadovoljna položajem Srba na Kosovu, ali prije svega odbijanjem prištinskih vlasti da formiraju Zajednicu srpskih opština (ZSO).
ZSO je predviđena još Briselskim sporazumom potpisanim pre deset godina, ali do danas nije osnovana.
Ova zajednica je predviđena i nedavnim sporazumom Beograda i Prištine, uz posredovanje EU, u makedonskom gradu Ohridu.
Dok Srbija i dalje insistira na formiranju Zajednice srpskih opština, albanska strana traži priznanje Kosova, odnosno da to budu dva paralelna procesa.
Petnaest godina posle proglašenja nezavisnosti, Kosovo je priznalo oko 100 zemalja.
Ipak, tačan broj nije poznat.
Priština navodi brojku od 117 zemalja, a u Beogradu kažu da ih je daleko manje.
Među zemljama Evropske unije koje nisu priznale Kosovo su Španija, Slovačka, Kipar, Grčka i Rumunija, a kada je reč o svetskim silama, to su Rusija, Kina, Brazil i Indija.
Kosovo je od 2008. godine postalo član nekoliko međunarodnih organizacija, kao što su MMF, Svjetska banka i FIFA, ali ne i Ujedinjenih nacija.
IZVOR: BBC na srpskom
